Diagnoza ADHD
Gabinet psychologiczny na Jutrzenki
Diagnoza ADHD u dorosłych
Objawy, przebieg i możliwości leczenia
Diagnoza osób dorosłych to proces oparty na umiejętnym zadawaniu pytań oraz uważnym słuchaniu klienta przez diagnostę. Jego centrum stanowi szczegółowy wywiad, który bada każdy aspekt życia klienta, na który może mieć wpływ tak rozległe i złożone zaburzenie jakim jest ADHD. Uzupełnieniem diagnozy jest test DIVA-5. Obydwie metody diagnostyczne skupiają się na uporczywych i przewlekłych trudnościach jakich doświadczał klient w ostatnich 6 miesiącach oraz w dzieciństwie.
Dzięki temu powstaje obszerny materiał, który diagnosta porządkuje oraz układa w spójny obraz składający się z:
obserwacji diagnosty: na podstawie pytań o codzienne funkcjonowanie klienta, ogólny stan zdrowia, choroby współwystępujące i przyjmowane leki oraz różne zachowania z dzieciństwa;
odczuć klienta: związanych z trudnościami w dzieciństwie oraz tych aktualnych, przeżywanych na co dzień, które pojawiają się w życiu zawodowym, w relacjach czy w życiu rodzinnym.
Czym jest ADHD u dorosłych?
Zacznijmy od początku. ADHD to zaburzenie dziedziczne, wywoływane przez ponad 7000 wariatów genowych, które predysponują do jego wystąpienia. Rozwija się od dzieciństwa, przez całe dorosłe życie ewoluuje wraz z człowiekiem. W życiu dorosłym głównie objawia się jako ciągłe lawirowanie pomiędzy różnymi skrajnościami. Od skrajnej bierości, że nic mi się nie chce po skrają nadpobudliwość. Od hiperfocus’u po prokrastynację czyli brak możliwości rozpoczęcia zadania (zwłaszcza tego nudnego). To też są skrajności w skokach energii, co oznacza szybkie i pochopne decyzje, po problemy z rozpoczynaniem zadań. Najtrudniejszym jednak aspektem ADHD jest zaburzenie regulacji emocji znane jako emocjonalność adehadowa. Osoba z ADHD nie posiada zdrowych i adaptacyjnych mechanizmów radzenia sobie z emocjami. Musi sobie je wykształcić, wytrenować, im szybciej tym lepiej. Podłożem neurologicznym tego zaburzenia jest niski poziom hormonu dopaminy co sprawia, że nam się nie chce, trudno nam czasem podnieść się z łóżka, sprawia także, że mamy kłopoty z pamięcią lub gorzej, prawie w ogóle nie pamiętamy swojego dzieciństwa. Reasumując, powyższe objawy mogą mieć wpływ na wiele aspektów życia osób dorosłych od życia zawodowego po codzienne relacje społeczne i rodzinne. Dlatego tak ważna jest świadomość z czego nasze trudności wynikają i działanie w kierunku podjęcia stosownego leczenia.
Charakterystyka zespołu nadpobudliwości psychoruchowej
Obejmuje trzy główne, podstawowe grupy objawów, które w różnym nasileniu i kombinacjach manifestują się u dzieci, młodzieży i dorosłych:
Deficyty uwagi
Nadmierna aktywność
Impulsywność
Objawy ADHD u dorosłych
Objawy nieuwagi: trudności z koncentracją, zapominanie i roztargnienie
Osoby z ADHD nie mogą sie skupić szczególnie na rzeczach nudnych i nieciekawych dla nich. Mogą to być dokumenty do przygotowania, sprawy urzędowe lub nawet płatości za rachunki. Trudo im się za to zabrać i odkładają nieustanie na później co nazywamy prokrastynacją.
Objawy nadpobudliwości: wewnętrzny niepokój i nadmierna aktywność
Często objawy nadpobudliwości związane są z charakterystycznymi dla ADHD skokami energii. Może się objawiać nadmierną burzą myśli w głowie znaną jako overthinkig lub nadreaktywnością w obrębie motoryki małej i dużej. To ostatnie oznacza, że u osób wysokoenergetyczych widzimy pobudzenie ruchowe, zmiany miejsca, gadatliwość, mocna gestykulacja, natomiast u osób niskoenergetycznych są to bardziej subtelne zachowania takie jak obgryzanie paznokci, zabawa włosami, machanie nogą.
Objawy impulsywności: pochopne decyzje i trudności z kontrolą emocji
To często objaw tzw. emocjonalności adehadowej polegającej na popadaniu w skrajności: od kompletnej bierności po wręcz zalewanie się emocjami i ogromne przeżywanie każdej sytuacji, nawet tej z pozoru niegroźnej. Impulsywność może być szczególnie uciążliwa gdyż może prowadzić do szukania dopamiy np. w ciągłych zakupach czy mocno ryzykownych aktywnościach.
Wpływ ADHD na codzienne funkcjonowanie
Niedotrzymywanie terminów: masz trudności z poczuciem czasu oraz planowaniem i organizacją. Nie obejdzie się bez kalendarzy, planerów i przypomiajek.
Prokrastynacja: działasz dopiero kiedy przychodzi deadline, na ostatnią chwilę. Bodziec w formie stresu uruchamia działanie, dopiero wówczas możesz wejść w tryb hiperfocus’u.
Zakupoholizm / zbieradztwo: impulsywnie szukasz dopaminy w szybkich zakupach online, szukacsz nowych rzeczy aby poradzić sobie z uczuciem przygnębienia czy pustki. Nowa rzecz w Twoim otoczeniu cieszy co prawda tylko przez chwilę ale trudno jest ci się z nią rozstać.
Rozproszenie myśli / multitasking: trudno Ci się skupić nad jedną czynnością, czujesz, że każda czynność i zadanie napotkane po drodze jest ważne lub zapominasz co przed chwilą robiłeś/-łaś. Trudo planować i ustalać priorytety kiedy w momencie skoku energii chcesz robić wszystko naraz zwłaszcza te rzeczy, które wiążą się z szybka gratyfikacją.
Skrajności: funkcjonowanie od skrajnej niemocy i braku energii po skoki energetyczne gdzie trudno Ci się skupić na jednej czynności (jesteś wszędzie, robisz wszystko).
Przerywanie w rozmowie: trudno Ci doczekać do końca wypowiedzi i już chcesz kończyć myśl swojego rozmówcy. Trudność z czekaniem jest bardzo charakterystyczna i odnosi się także do czekania w kolejce czy na dalszy rozwój wydarzeń w ulubionej książce (co może skończyć się pomijaniem stron czy czytaniem jej od końca).
Przyjmowanie krytyki: ogromna wrażliwość na odrzucenie oraz krytykę. Ma to też związek z samooceną i brakiem wypracowanych mechanizmów radzenia sobie z emocjami. Nazywa się to dysregulacją emocji lub emocjonalnością adehadową.
Hobby: szukasz ciągłej stymulacji poprzez angażowanie się w coraz to nowsze zajęcia ale szybko je porzucasz i zmieniasz na inne. Ma to swoją nazwę i chyba dobrze pasuje do osób z ADHD, mianowicie „słomiany zapał”.
Itd.. przykładów można mnożyć jeszcze więcej, niemiej powyższe wydają się najbardziej powszechne wśród osób z ADHD.
Kiedy warto rozważyć diagnozę ADHD
Typowe sygnały ostrzegawcze w dorosłości
Częste zmiany pracy, niedotrzymywanie terminów realizacji zadań.
Kłopoty finansowe i problemy z prawem spowodowane np. impulsywnymi zachowaniami (zakupoholizm) lub prokrastynacją (niepłacenie rachunków).
Trudności w relacjach społecznych i romantycznych: ekstremalna wrażliwość na krytykę lub częste wybuchy złości i frustracji.
Zachowania ryzykowne, sporty ekstremalne narażające na utratę zdrowia.
Maskowanie objawów i błędne rozpoznania
ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej) to zaburzenie, które nieleczone od dzieciństwa, objawia się w wieku dorosłym wieloma mechanizmami maskującymi trudności. Kłopoty z organizacją i planowaniem w dzieciństwie oraz bałaganiarstwo np. może być w wieku dorosłym zastąpione nadmiernym perfekcjonizmem (maska perfekcjonizmu). Łatka leniwego ucznia może być zastąpiona szukaniem dopaminy w coraz to nowszych i bardziej ekscytujących wyzwaniach w życiu zawodowym.
Ponieważ ADHD to zaburzenie skrajności, bardzo często mylone jest chorobą dwubiegunową (skoki energii) lub przedłużające się stany bardzo niskiej energii mogą być mylone z depresją. Może być też tak, że nieleczone ADHD przyczynia się do niektórych chorób czy zaburzeń, wówczas nazywamy je chorobami współwystępującymi, o które bardzo często diagnosta ADHD pyta podczas wywiadu wstępnego. Pełna diagnoza ADHD przewiduje pytania o wszelkie możliwe symptomy ADHD sugerujące wystepowanie chorób czy zaburzeń powiązanych z ADHD.
Znaczenie objawów obecnych od dzieciństwa
Objawy powstające w okresie dzieciństwa i w okresie nastoletnim ulegają nasileniu w okresie dorosłym. Niektóre objawy ADHD takie jak gubienie rzeczy, trudność z utrzymaniem porządku, trudności z zapamiętaniem czy się coś robiło i kłopot z czekaniem to to tylko część trudności. W okresie dorastania często występują także zaburzenia opozycyjno-buntownicze (szczególnie kiedy coś próbuje się narzucić nastolatkowi). Brak dobrej diagnozy i świadomość czy pod powyższymi objawami przypadkiem nie kryje się ADHD, może doprowadzić do sporych problemów w dorosłości. Może wrócić do nas w postaci PTSD, zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, depresji czy też zaburzeń lękowych. Ważnym aspektem jest także maskowanie objawów ADHD w wieku dorosłym co utrudnia rozpoznanie ADHD i niektóre objawy ADHD są bardziej nieuchwytne. Dlatego tak ważną rolę w procesie leczenia odgrywa diagnoza psychologiczna czyli rozpoznanie ADHD.
Proces diagnostyczny ADHD u dorosłych
Etapy diagnozy: od wywiadu po konsultację psychiatryczną
Pełna diagnoza ADHD wygląda następująco (pakiet diagnostyczny ADHD):
I spotkanie – wywiad diagnostyczny:
czas trwania: 1,5h
forma: stacjonarnie w naszym gabinecie lub online
wywiad to dialog diagnosty z klientem w atmosferze zaufania i empatii, w którym diagnosta zadaje pytania oraz dzieli się swoją wiedzą na temat ADHD
II spotkanie – test DIVA-5 (Diagnostic Interview for ADHD in Adults, 5th version):
czas trwania: 2h
forma: stacjonarnie w naszym gabinecie lub online
klient odpowiada na pytania testowe związane ze swoim funkcjonowaniem na bazie doświadczeń z ostatnich 6 miesięcy oraz na pytania związane ze swoim dzieciństwem
III spotkanie – raport wraz z rekomendacją:
czas trwania: 1,5h
forma: stacjonarnie w naszym gabinecie lub online
omówienie wyników testu DIVA-5, wspólne czytanie raportu końcowego oraz rekomendacją diagnosty, jakie działania klient może podjąć w przyszłości.
Znaczenie opinii diagnosty - raport końcowy
Proces diagnozy ADHD kończy sie powstaniem raportu wraz z rekomendacją dalszych kroków. W zależności od wyników testu DIVA-V oraz wywiadu, może on trafić do psychoterapeuty, coacha, edukatora ADHD lub psychiatry, który finalnie decyduje o dalszym leczeniu. W przypadku gdy wynik wskazuje na to, że ADHD jest źródłem problemu, diagnosta stara się jak najlepiej ukierunkować klienta w kwestii tego jakie są możliwe sposoby terapii oraz jakie stosuje się leczenie w przypadku farmakoterapii. Dzieki takiej opinii klient jest przygotowany do dalszych działań, wie gdzie skierować dalsze kroki i ma materiał zawierający wszelkie potrzebne informacje dotyczące jego stanu zdrowia i kondycji psychofizycznej w kontekście ADHD. Postawienie diagnozy ADHD jest podstawą do zrozumienia źródła problemu, a konsultacja z psychiatrą czy psychoterapeutą w naszym gabinecie stanowi początek drogi do lepszego radzenia sobie z tak złożonym zaburzeniem jakim jest ADHD.
Zadbaj o siebie, skorzystaj z profesjonalnej pomocy psychologicznej