Dobrze radzisz sobie w pracy i w kontaktach z ludźmi. Bierzesz udział w żartach przy kawie czy weekendowych spotkaniach. Jednak są chwile, kiedy drobny grymas współpracownika potrafi obrócić cały dzień w serię domysłów „co zrobiłem nie tak?”. Czujesz się przygwożdżony wspomnieniem rozmowy sprzed tygodnia i wracasz do niej setny raz, analizując każde słowo. Trafiasz na artykuły opisujące objawy zespołu Aspergera u dorosłych i widzisz siebie między wierszami. Innym razem objawy Aspergera się nie zgadzają, a Ty zostajesz z poczuciem, że Twoje trudności nie mieszczą się w żadnej kategorii. Jeszcze bardziej męczący jest strach, że jeśli specjalista wyklucza zespół Aspergera, nikt nie pomoże Ci poukładać spraw, które naprawdę utrudniają funkcjonowanie. Proces wykluczania zespołu Aspergera nie jest testem, lecz drogą do lepszego poznania siebie — tak by znalezione odpowiedzi, przekładały się na realne wsparcie. Niezależnie od wniosków diagnostycznych wciąż zasługujesz na klarowność, ulgę i narzędzia, które pomogą Ci żyć lżej.
Na czym polega diagnoza zespołu Aspergera u dorosłych
Diagnoza zespołu Aspergera to proces, który nie opiera się na jednej rozmowie ani szybkim teście. To spokojne, uważne przyglądanie się Twojej historii – od dzieciństwa po dorosłość – oraz temu, jak funkcjonujesz: w relacjach, pracy i codziennych sytuacjach społecznych. W rozmowie ze specjalistą nie chodzi tylko o checklistę objawów. Chodzi o to, co za nimi stoi.
Zespół Aspergera a autyzm
Klasyfikacja zespołu Aspergera: w nowszej klasyfikacji chorób ICD-11, opublikowanej przez Światową Organizację Zdrowia i obowiązującej od 2022 roku, zespół Aspergera nie występuje już jako osobna jednostka diagnostyczna. Został włączony do szerszej kategorii zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD), z uwzględnieniem poziomu nasilenia trudności i zakresu potrzebnego wsparcia.
W Polsce klasyfikacja zespołu Aspergera na podstawie wytycznych z ICD-10 jest nadal formalnie stosowana. To oznacza, że diagnozy zespołu Aspergera są wciąż uznawane i często używane przez specjalistów. Jednakże, w miarę wdrażania ICD-11, terminologia i podejście diagnostyczne będą się stopniowo dostosowywać do nowych standardów.
Sama diagnoza zespołu Aspergera opiera się na kilku elementach: wywiadzie rozwojowym, obserwacji zachowań i analizie objawów. Stosuje się też narzędzia, takie jak diagnostyka ADOS-2, ale najważniejszy pozostaje kontekst — czyli to, jak długo dane trudności występują, jak wpływają na Twoje życie i jak Ty sam je przeżywasz.
Objawy zespołu Aspergera u dorosłych
Asperger u dorosłych nie jest oczywisty. To, co dla jednej osoby jest naturalne i intuicyjne, dla innej bywa źródłem codziennego wysiłku. Tak wygląda rzeczywistość dorosłych osób w spektrum. Symptomy zespołu Aspergera nie zawsze widać z zewnątrz. Wiele osób przez lata nauczyło się „dopasowywać”, obserwować, analizować i maskować trudności. Pod tą powierzchnią kryje się napięcie, niepewność i zmęczenie społeczne.
Najczęstsze objawy zespołu Aspergera u dorosłych dotyczą przede wszystkim funkcjonowania w relacjach. Masz poczucie, że inni ludzie odczytują sytuacje społecznie automatycznie, a Ty musisz je rozkładać na czynniki pierwsze. Często towarzyszy temu niepewność — „czy właśnie powiedziałem coś niestosownego?”, „czy to, że się nie odezwałem, było dziwne?”.
Zespół Aspergera – objawy
Asperger u dorosłych objawia się między innymi:
– trudnością w rozumieniu ukrytych znaczeń i przenośni (np. żartów, aluzji),
– przywiązaniem do rutyny i oporem wobec nagłych zmian,
– intensywnymi, często bardzo wąskimi zainteresowaniami, którym potrafią poświęcać ogrom czasu i energii,
– nadwrażliwością na bodźce (hałas, światło, dotyk),
– trudnością z planowaniem i organizowaniem zadań.
Nie każda z osób dotkniętych zespołem Aspergera doświadcza wszystkich tych trudności w jednakowy sposób. U części pierwsze objawy zespołu Aspergera będą widoczne od razu, u innych mogą być subtelne i długo niedostrzegalne.
To, że widzisz u siebie pewne objawy, nie oznacza jeszcze rozpoznania zespołu Aspergera. Dopiero całościowy obraz Twojego funkcjonowania — uwzględniający nie tylko objawy, ale też ich intensywność, czas trwania i wpływ na codzienne życie — składa się na trafną diagnozę zespołu Aspergera.
Co wyklucza zespół aspergera u dorosłych?
Choć wiele osób odnajduje się w opisach symptomów zespołu Aspergera, nie każda trudność społeczna czy potrzeba rutyny oznacza, że mamy do czynienia ze spektrum autyzmu. Są pewne kryteria, których brak uniemożliwia postawienie diagnozy. I to właśnie one sprawiają, że u części osób specjalista ostatecznie wyklucza zespół Aspergera.
W przypadku zespołu Aspergera kluczowym kryterium diagnostycznym jest prawidłowy rozwój mowy oraz funkcji poznawczych we wczesnym dzieciństwie. Ich obecność umożliwia postawienie takiego rozpoznania, natomiast wyraźne opóźnienia w tych obszarach zwykle wykluczają zespół Aspergera. Zgodnie z klasyfikacją ICD-10, diagnoza zespołu Aspergera zakłada brak opóźnień w rozwoju mowy i funkcji poznawczych we wczesnym dzieciństwie. Jeśli w tych obszarach występowały wyraźne trudności, diagnoza ta zostaje wykluczona, a postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne kieruje się zwykle w stronę innych zaburzeń ze spektrum autyzmu lub odmiennych jednostek klinicznych.
Wykluczenie zespołu Aspergera może wynikać również z braku charakterystycznych objawów autystycznych, takich jak:
- trudności w rozumieniu zasad komunikacji niewerbalnej,
- problemy z elastycznym reagowaniem w relacjach społecznych
- powtarzalność zachowań i zainteresowań.
Jeśli objawy są zbyt ogólne lub nie wpisują się w ten wzorzec, specjalista może uznać, że nie spełniają one kryteriów spektrum.
Ważnym elementem różnicującym są także inne zaburzenia — np. lęk uogólniony, zaburzenia osobowości czy depresja — które mogą dawać podobny obraz, ale mają inne przyczyny i wymagają innego podejścia.
Warto pamiętać, że wykluczenie diagnozy to nie przekreślenie trudności. To zaproszenie do dalszego przyglądania się sobie — z pomocą terapeuty, który pomoże nazwać to, co realnie wpływa na codzienne życie.
Zaburzenia psychiczne i neurologiczne wykluczające diagnozę
Niektóre objawy mogą przypominać zespół Aspergera, ale ich źródło leży zupełnie gdzie indziej. Dlatego tak ważne jest rozróżnienie. Jeśli masz trudności w kontaktach społecznych, czujesz się wycofany, boisz się oceny albo masz trudność z koncentracją, może to wynikać z takich zaburzeń jak depresja, zaburzenia lękowe, ADHD czy nawet schizofrenia.
ADHD u dorosłych często współwystępuje z ASD, ale samo w sobie może powodować impulsywność, rozproszenie, trudność z utrzymaniem relacji. W przeciwieństwie do osób w spektrum, osoby z ADHD zazwyczaj dobrze „czytają” emocje innych, ale mają trudność z regulacją zachowania. Co ciekawe, według niektórych badań, nawet połowa osób z diagnozą ASD ma objawy ADHD — i odwrotnie.
Więcej o terapii ADHD u dorosłych.
Z kolei w depresji wycofanie społeczne i trudność z emocjami to efekt spadku nastroju, braku energii, nie zaś trwałego wzorca od dzieciństwa. Schizofrenia i inne zaburzenia psychotyczne mogą objawiać się dezorganizacją komunikacji i zamknięciem w sobie, ale zwykle towarzyszą im objawy takie jak urojenia czy zaburzenia postrzegania rzeczywistości.
W praktyce to oznacza, że specjalista, zanim potwierdzi rozpoznanie zespołu Aspergera u dorosłych, musi wykluczyć inne przyczyny tych objawów.
Czynniki fizyczne i środowiskowe wymagające wykluczenia
Nie wszystkie objawy społecznego wycofania czy nadwrażliwości sensorycznej wynikają z zaburzeń neurorozwojowych. Czasem za tym, co wygląda jak symptomy zespołu Aspergera, stoją przyczyny zupełnie innego rodzaju.
Na przykład: zatrucie ołowiem. Choć dziś rzadkie, nadal opisywane jest w literaturze medycznej jako możliwy czynnik powodujący zaburzenia zachowania i trudności poznawcze — objawy, które mogą być łudząco podobne do spektrum autyzmu. Inne przyczyny? Długotrwałe niedotlenienie okołoporodowe, urazy neurologiczne, padaczka skroniowa, przewlekłe choroby metaboliczne.
Do tego dochodzą czynniki środowiskowe: chroniczny stres w dzieciństwie, przemoc emocjonalna, zaniedbanie. Te doświadczenia mogą wpłynąć na rozwój systemu nerwowego w sposób, który z zewnątrz przypomina cechy ASD — np. trudność z rozumieniem emocji, reakcje unikania, potrzeba kontroli. Źródło tych reakcji jest inne, dlatego wsparcie, też będzie wyglądać inaczej.
Co dalej po wykluczeniu zespołu Aspergera
Wykluczenie spektrum zespołu Aspergera nie jest końcem drogi. Dla wielu dorosłych osób, które przez długi czas próbowały zrozumieć siebie, to moment pytania: co teraz?
Jeśli Asperger u dorosłych nie został potwierdzony – przyjrzyj się temu, co dzieje się w Twoim życiu. Objawy, które skłoniły Cię do szukania odpowiedzi, np. przeciążenie w interakcjach społecznych, niepewność w relacjach, napięcie w nowych sytuacjach – nie biorą się znikąd.
W naszej pracy prowadzimy psychoterapię zarówno osób, które są przed lub po diagnozie oraz nie dostały konkretnej diagnozy, ale doświadczają trudności utrudniających funkcjonowanie. Pracujemy z człowiekiem. Z jego historią, emocjami i codziennym wysiłkiem, który często pozostaje niezauważony przez otoczenie.
Psychoterapia może w takich sytuacjach pomóc na wiele sposobów. Uczy, jak rozumieć własne reakcje, jak tworzyć zdrowsze relacje i jak lepiej radzić sobie w interakcjach społecznych. Dla niektórych to przestrzeń, w której po raz pierwszy mogą poczuć, że naprawdę ktoś ich słucha i rozumie — bez oceniania i bez „musisz się dopasować”.
Nie prowadzimy formalnej diagnostyki, ale pomagamy podjąć właściwą decyzję, czy warto się jej podjąć. Jeśli ten tekst zostawił w Tobie choćby odrobinę ulgi, ciekawości albo otworzył na nowe pytania — potraktuj to jako początek swojej drogi. Jesteśmy tutaj, by towarzyszyć Ci w tym procesie.
Źródła:
1. World Health Organization. (2019). International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems (10th Revision). Pobrano 23 czerwca 2025 z https://icd.who.int/browse10/2019/en
2. World Health Organization. (2025). Classification of diseases. Pobrano 23 czerwca 2025 z https://www.who.int/standards/classifications/classification-of-diseases
3. Antshel, K. M., & Russo, N. (2019). Autism spectrum disorders and ADHD: Overlapping phenomenology, diagnostic issues, and treatment considerations. Current Psychiatry Reports, 21(5), 34. https://doi.org/10.1007/s11920-019-1020-5 (Dostęp: 23.06.2025)
4. Pehlivanidis, A., Kouklari, E.-C., Kalantzi, E., Korobili, K., Tagkouli, E., & Papanikolaou, K. (2025). Self‑reported symptoms of attention deficit hyperactivity disorder (ADHD), autism spectrum disorder (ASD), and affective lability in discriminating adult ADHD, ASD and their co-occurrence. BMC Psychiatry, 25(1), 391. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/40247237/ (Dostęp: 23.06.2025)
