Narcyzm to słowo, które zrobiło zawrotną karierę – pojawia się w rozmowach o byłych partnerach, politykach, przełożonych i influencerach. Używamy go często jako etykiety: „on to narcyz”, „ona myśli tylko o sobie”. Ale czy naprawdę rozumiemy, co to jest narcyzm? Czy chodzi tylko o egoizm i próżność – czy może o coś głębszego, bardziej ukrytego, czasem nawet bolesnego?
W psychologii narcyzm nie jest jednowymiarowy. To złożony konstrukt osobowościowy, który może przybierać różne formy – od zdrowej, stabilnej pewności siebie, przez nadwrażliwość na ocenę, aż po poważne trudności w relacjach i funkcjonowaniu emocjonalnym. Rozumienie narcyzmu jako zaburzenia osobowości wymaga uważności – bo często to, co z zewnątrz wygląda jak siła, wewnątrz skrywa kruchość i samotność.
Czym właściwie jest narcyzm?
Zacznijmy od podstaw. Co to jest narcyzm? To sposób funkcjonowania psychicznego, który koncentruje się wokół obrazu własnego „ja”. Osoby z wysokim poziomem cech narcystycznych często postrzegają siebie jako wyjątkowe, warte podziwu, a jednocześnie nie są skłonne do wchodzenia w głębszy kontakt emocjonalny z innymi.
Nie musi to jednak od razu oznaczać zaburzenia. Psychologia wyróżnia narcyzm:
- jako cechę osobowości – spotykaną w mniejszym lub większym stopniu u każdego z nas,
- oraz jako narcyzm zaburzenie osobowości – zdefiniowane w klasyfikacjach takich jak DSM-5.
Cechy narcyzmu mogą pełnić funkcję obronną – pomagają regulować samoocenę, chronić przed krytyką, a czasem ukrywać wewnętrzne poczucie pustki. Choć z zewnątrz narcyz bywa postrzegany jako pewny siebie i charyzmatyczny, wewnątrz może zmagać się z ogromną niepewnością.
Pod narcystyczną fasadą nie kryje się zwykle nadmiar pewności siebie, tylko jej bolesny deficyt. Idealizacja siebie, dewaluacja innych czy pragnienie bycia podziwianym to mechanizmy, które mają służyć utrzymaniu kruchej samooceny i poradzić sobie z wczesnym doświadczeniem wstydu. Osoby z wysokimi cechami narcystycznymi nie są ‘złe’ czy ‘zepsute’ — one nauczyły się funkcjonować w świecie tak, aby jak najmniej bolało. Nie zmienia to jednak faktu, że ich strategie działania bardzo często są krzywdzące dla ich bliskiego otoczenia – mówi Joanna Oprawa – Karwat – psycholożka i psychoterapeutka.
Narcyzm zaburzenie osobowości – kiedy mówimy o diagnozie?
Nie każdy, kto lubi być chwalony czy mówi z pewnością o sobie, cierpi na zaburzenie osobowości. Narcyzm jako zaburzenie osobowości to określony wzorzec funkcjonowania, który wpływa na wszystkie kluczowe obszary życia: relacje, pracę, samoocenę i radzenie sobie z emocjami.
Zgodnie z klasyfikacją DSM-5 (Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne), Narcissistic Personality Disorder (NPD) diagnozuje się wtedy, gdy dana osoba spełnia szereg kryteriów, m.in.:
- Przekonanie o własnej wyjątkowości i przekonanie, że tylko „specjalni” ludzie mogą ją zrozumieć.
- Wysokie poczucie uprawnień, czyli oczekiwanie specjalnego traktowania niezależnie od okoliczności.
- Brak empatii – trudność w dostrzeżeniu emocji i potrzeb innych.
- Eksploatowanie innych dla własnych celów.
- Zazdrość wobec innych lub przekonanie, że inni zazdroszczą im.
Osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości mogą wydawać się charyzmatyczne, przebojowe, odnoszące sukcesy – ale często te pozory kryją głęboką kruchość emocjonalną i ogromny lęk przed odrzuceniem czy porażką.
Dwie rzeczywistości – jedna maska
To, co bywa najbardziej bolesne w relacji z osobą narcystyczną, to rozbieżność między tym, co widzą inni, a tym, co przeżywa bliski tej osoby. Na zewnątrz: uśmiech, pewność siebie, czasem wielka hojność. W środku relacji: krytyka, deprecjacja, manipulacja emocjonalna.
W filmie „Dom dobry” Wojciecha Smarzowskiego widać ten mechanizm w sposób poruszający – przemoc psychiczna i gaslighting w rodzinie są ukryte pod fasadą „normalności”. Bohater, który na zewnątrz uchodzi za porządnego człowieka, w rzeczywistości buduje świat podporządkowany tylko sobie – co doskonale ilustruje psychologiczny wymiar narcyzmu w działaniu.
Narcyzm objawy – jak rozpoznać narcystyczne wzorce?
Rozpoznanie objawów narcyzmu może być trudne, zwłaszcza gdy osoba narcystyczna potrafi świetnie dostosowywać swój wizerunek do otoczenia. Jednak istnieją pewne powtarzające się schematy, które warto znać – szczególnie jeśli często czujesz się winna, zdominowana lub niedoceniana w relacji.
Najczęstsze objawy narcyzmu:
- Silna potrzeba podziwu – osoba narcystyczna często domaga się uznania i nie toleruje krytyki.
- Brak empatii – trudność z rozumieniem uczuć innych, unikanie głębokich rozmów o emocjach.
- Postawa wyższościowa – przekonanie, że jest się lepszym, mądrzejszym, bardziej wartościowym od innych.
- Manipulacja i kontrola – subtelne lub jawne wpływanie na innych w celu osiągnięcia własnych celów.
- Nadmierne skupienie na sobie – rozmowy krążą wokół ich doświadczeń, sukcesów, problemów.
To wszystko może sprawiać, że relacje z osobą narcystyczną są emocjonalnie wyczerpujące, pełne napięcia i ciągłego poczucia bycia „nie dość dobrym”.
Cechy narcyzmu – kiedy osobowość staje się zbroją
Cechy narcyzmu często rozwijają się jako forma psychicznej ochrony – są próbą utrzymania stabilnej tożsamości i kontroli nad emocjami. To ważna perspektywa, bo pozwala nam widzieć narcyzm nie tylko jako zagrożenie, ale też jako cierpienie.
W psychoterapii narcyzm widziany jest jako zbroja, która kiedyś chroniła przed wstydem, emocjonalnym odrzuceniem czy krytyką. Trudność pojawia się wtedy, gdy staje się ona sztywna i nieprzepuszczalna. Innymi słowy, to co kiedyś pozwalało przetrwać, dzisiaj już nie służy, wręcz przeciwnie. Osoba z cechami narcystycznymi zwykle reaguje dewaluacją innych, atakiem lub wycofaniem, bo nie jest w stanie dopuścić do siebie trudnych emocji, takich jak wstyd, lęk i smutek. To nie jest świadome, wyrachowane działanie, to jest mechanizm obronny. Celem terapii jest stworzenie bezpiecznej przestrzeni, w której można powoli i ostrożnie zdejmować tę zbroję. A to niełatwe, bo pod spodem kryją się najbardziej miękkie, wrażliwe części – tłumaczy Joanna Oprawa – Karwat.
Osoba narcystyczna rzadko przyznaje się do trudności – często nie widzi w sobie problemu, a winą obarcza innych. Właśnie dlatego tak trudno im podjąć terapię.
Narcyzm ukryty i narcyzm wrażliwy – mniej oczywiste formy
Większość z nas kojarzy narcyzów z dominującymi, głośnymi osobowościami. Ale narcyzm ma także cichsze, subtelniejsze oblicza, które bywają trudniejsze do rozpoznania – a równie szkodliwe w relacjach.
Narcyzm ukryty – pozorna skromność, głęboka potrzeba uznania
Narcyzm ukryty objawia się jako:
- Niska samoocena, ale jednocześnie silne poczucie wyjątkowości.
- Uraźliwość – nawet drobna krytyka wywołuje silne emocje.
- Cicha manipulacja – np. poprzez wzbudzanie poczucia winy.
Taka osoba może wydawać się niepewna siebie, ale pod powierzchnią kryje się głęboka potrzeba bycia podziwianym i bycia w centrum uwagi – choć w mniej bezpośredni sposób.
Narcyzm wrażliwy – lęk przed bliskością i oceną
Narcyzm wrażliwy to forma, w której dominuje:
- Lęk przed porzuceniem i krytyką.
- Wysoka wrażliwość emocjonalna, ale skierowana głównie na siebie.
- Przeżywanie intensywnych stanów wstydu i gniewu.
Tego typu narcyzm może przypominać huśtawkę emocjonalną – od idealizowania do deprecjonowania innych, od przywiązania do odrzucenia.
Kiedy warto szukać pomocy?
Jeśli w swoim zachowaniu rozpoznajesz niektóre z opisanych cech, nie oznacza to od razu diagnozy. Ale to może być ważny sygnał, że warto przyjrzeć się swojemu sposobowi przeżywania i relacjom. Terapia indywidualna nie ma na celu „naprawiania ludzi” – raczej pomaga lepiej rozumieć siebie i wyjść z utartych schematów.
Czy narcyzm jest uleczalny? – nadzieja, która nie musi być złudzeniem
To jedno z najczęściej wyszukiwanych pytań: czy narcyzm jest uleczalny? Odpowiedź nie jest czarno-biała – i nie powinna być. Narcyzm nie jest „chorobą”, którą da się po prostu „wyleczyć”, ale schematem osobowościowym, który można zrozumieć, przepracować i osłabić jego wpływ na relacje.
Proces zmiany jest możliwy, ale obarczony kilkoma trudnymi warunkami:
- Osoba musi widzieć problem – a to często najtrudniejszy krok. Narcyzm chroni przed wstydem i poczuciem winy, dlatego mechanizmy obronne bywają silne.
- Motywacja do terapii musi być wewnętrzna – przymus (np. od partnera) rzadko przynosi trwałe efekty.
- Terapeuta musi znać specyfikę pracy z osobowością narcystyczną – ważne jest budowanie relacji opartej na zaufaniu, ale też jasno postawionych granicach.
Psychoterapia a narcyzm – czego można się spodziewać?
W terapii osoba narcystyczna może stopniowo:
- Rozpoznawać i regulować swoje emocje.
- Uczyć się empatii w bezpiecznym środowisku.
- Pracować nad realną, stabilną samooceną, nieopartą na zewnętrznym podziwie.
To długa i często bolesna droga, ale daje szansę na prawdziwą zmianę – zwłaszcza gdy osoba zaczyna dostrzegać cierpienie, jakie jej styl funkcjonowania wywołuje u bliskich (i u niej samej).
Film „Dom dobry” – narcystyczna przemoc pod płaszczykiem normalności
W „Domu dobrym” Smarzowskiego, portret psychologiczny sprawcy przemocy to niemal klasyczny obraz osoby z narcystycznymi cechami: kontrolującej, pozbawionej empatii, przekonanej o swojej racji. To, co najtrudniejsze, to fakt, że taka osoba często nie widzi problemu, a świat podporządkowuje swojej wizji.
Film nie diagnozuje, ale trafnie oddaje psychologiczne mechanizmy, z którymi spotykamy się w gabinetach: gaslighting w związku, dominacja, emocjonalna dewaluacja partnera. To przypomnienie, że narcystyczne wzorce mogą być nie tylko źródłem cierpienia – ale także przemocy.
Czasem warto spojrzeć głębiej
Czy w twoim otoczeniu jest ktoś, kto zawsze musi mieć rację, potrzebuje być podziwiany, a jednocześnie nie liczy się z twoimi emocjami?
Czy czujesz, że musisz „chodzić na palcach”, by uniknąć wybuchów lub krytyki? Albo że twoje granice są regularnie przesuwane – niby nie wprost, ale konsekwentnie?
To mogą być objawy życia w relacji, w której dominuje narcyzm ukryty lub jawny. Niezależnie od tego, czy dotyczy to ciebie, czy kogoś ci bliskiego – warto się temu przyjrzeć.
Psychoterapia – przestrzeń do zmiany i ulgi
W gabinecie psychologicznym na Jutrzenki nie zajmujemy się etykietowaniem ludzi, lecz rozumieniem ich mechanizmów. Osoby z narcystycznymi cechami często noszą w sobie zranienia, których same nie rozumieją. Ich bliscy – uczą się przetrwać, zapominając o własnych potrzebach.
Psychoterapia daje możliwość:
- Odbudowania granic i tożsamości.
- Nauki reagowania na manipulację bez lęku.
- Zmniejszenia napięcia, które często towarzyszy życiu z osobą narcystyczną.
- Zrozumienia własnych wzorców przywiązania i wyborów relacyjnych.
Podsumowanie – co warto zapamiętać?
- Co to jest narcyzm? To nie tylko egoizm – to złożony konstrukt psychiczny, który może przybrać formę cechy lub zaburzenia osobowości.
- Objawy narcyzmu mogą być subtelne lub jawne, ale zawsze wpływają na relacje i emocje innych.
- Istnieją różne oblicza narcyzmu: narcyzm ukryty, narcyzm wrażliwy, dominujący.
- Czy narcyzm jest uleczalny? Zmiana jest możliwa – ale wymaga zaangażowania, wglądu i wsparcia profesjonalisty.
Jesteśmy tu, by pomóc
Jeśli po lekturze tego tekstu czujesz, że coś poruszyło ważne struny – nie ignoruj tego. Zespół Psycholodzy na Jutrzenki to doświadczeni terapeuci, którzy łączą wiedzę kliniczną z realnym zrozumieniem codziennych problemów.
Umów się na konsultację, porozmawiajmy. Możemy wspólnie zastanowić się, czy i jak psychoterapia może ci pomóc.
Artykuł sprawdzony merytorycznie przez specjalistę psychologii.
Źródła
Yakeley, J. (2018). Current understanding of narcissism and narcissistic personality disorder. BJPsych Advances, 24(2), 89–98. https://doi.org/10.1192/bja.2017.10 (Dostęp: 17.11.2025)
Mitra, P., Fluyau, D., & Shah, K. (2024). Narcissistic Personality Disorder. W: StatPearls [Internet]. StatPearls Publishing. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK556001/ (Dostęp: 17.11.2025)
Schalkwijk, F., van Oppen, P., & van Balkom, A. J. L. M. (2021). Narcissistic personality disorder: Are psychodynamic treatments effective? Frontiers in Psychology, 12, 676733. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.676733 (Dostęp: 17.11.2025)
